AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ(AİHM)’NE BAŞVURU YOLLARI

igunayhukuk

4 May 202010 dakikada okunur

__________________________________________

Av İbrahim GÜNAY

(E-Posta: avukatibrahim_gunay@hotmail.com) (Tel:0537 296 11 27)

I)AVRUPA İNSAN HAKLAR MAHKEMESİ(AİHM) NEDİR?

Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi(AİHM) Fransa’nın Strazburg şehrinde bulunan uluslararası bir yargı organı mercidir. Milletlerarası bir yargı organı kapsamında görev yapan mahkeme Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesi(AİHS) ve Ek Protokollerdeki insan haklarının ihlal edilip edilmediği yönünde incelemelerde bulunur. Söz konusu bu sözleşmeyi sadece Avrupa Konseyine üye devletler imzalayabilirler ve sadece Avrupa Konseyine üye devletler imzalayabilirler ve sadece Avrupa Konseyine üye devletler içerisinde bu sözleşmeye taraf devlet aleyhine Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi(AİHM)’ne başvuru yapılabilir.

II) AVRUPA İNSAN HAKLAR MAHKEMESİ(AİHM)’NE KARŞI BAŞVURU TÜRLERİ

Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi(AİHM)’ne karşı iki tür başvuru yolu vardır. Bunlar Devletlerarası Başvuru ve Bireysel Başvuru yollarıdır.

1)Devletlerarası Başvuru

Devletlerarası başvuru esasında bir devletin bir başka devleti Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesi(AİHS)’ne uymadığından bahisle Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi(AİHM) ‘ne şikayet etmesidir. Burada dikkat edilmesi gereken husus şikayet eden devletinde şikayet edilen devletinde Avrupa Konseyine üye ve Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesi(AİHS)’ne taraf devletler arasında bulunması hususudur. Şikayet konusu ise Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesi(AİHS) ve Ek Protokollerde güvence altına alınan insan hakları ve özgürlüklerinin ihlal edildiği iddiası olması gerekir

2)Bireysel Başvuru

Bireysel Başvuru hakkı Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesi(AİHS)’ne taraf bir devletin yargı sınırları içerisinde bulunan ve sözleşmede güvence altına alınan hak ve özgürlüklerin ihlal edilmesinden dolayı zarar gördüğünü iddia eden gerçek kişi, kişi grupları ve hükümet dışı örgütlere tanınmıştır. Hükümet dışı örgütlerden anlaşılması gereken kamu ayrıcalıklarından yararlanmayan kuruluşlardır. Bu kuruluşların tüzel kişiliğe sahip olup olmaması da önem taşımamaktadır.

III) AVRUPA İNSAN HAKLAR MAHKEMESİ(AİHM)’E BAŞVURU KOŞULLARI

1)İç hukuk yollarının tamamı ile ve eksiksiz olarak tüketilmesi gerekmektedir. İç hukuk yollarından kastedilen usulüne göre yetkili ve görevli mahkeme önünde dava açmak, bu mahkeme kararının istinaf ve temyiz aşamasından geçirmek , yine aynı şekilde ceza yargılaması sonucunda verilen ceza kararını istinaf ve temyiz aşamasından geçirmek gerekmekle, Hukuk veya Ceza yargılaması sonucunda olağan yasa yollarını tüketmiş olmak, bu aşamadan sonra 30 günlük süre içerisinde Anayasa Mahkemesi’ne başvuruda bulunmayı ifade etmektedir.

Burada önemle dikkat edilmesi gereken nokta bu başvuru yollarını tüketmiş olmakla birlikte bu husus tek başına yeterli değildir.Ayrıca hak ihlallerini ve bu kapsamdaki şikayetleri iç hukuk yollarındaki olağan ve olağanüstü kanun yollarında somut bir şekilde öne sürülmesi gerekmektedir.

2)İç hukuk yolları tüketildikten itibaren Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi(AİHM)’e altı(6) ay içinde başvuru yapılması gerekmektedir.26.06.2013 tarihli 15 Nolu Ek Protokol yürürlüğe girdiğinde bu altı(6) aylık başvuru süresi dört (4) aya inecektir. Süresinde ve usulüne uygun yapılmayan başvurular tek yargıç incelemesi neticesinde direkt olarak reddedilmektedir.

3)Aleyhine Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi(AİHM) ‘e başvuruda bulunularak şikayette bulunulan devlet Avrupa Konseyi’ne üye ve Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesi(AİHS)’e taraf devletlerden biri olmak zorundadır. Hak İhlali şikayet edilen devletin yargı sınırları içerisinde gerçekleşmiş olması gerekmektedir.

Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi(AİHM) ‘e aleyhine bireysel başvuruda bulunulan devlet Avrupa Konseyi’ne üye olması zorunluluğunun yanında bireysel başvuru yapan şahsın Avrupa Konseyi’ne üye devletlerden herhangi birinin vatandaşı olmak zorunluluğu yoktur.

4)Bireysel Başvuru talebinde bulunmak için gerçek kişi, tüzel kişi veya hükümet dışı örgütler kapsamında yer almak gerekmektedir.

5) Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi(AİHM) ‘e başvuruda bulunanın şikayet ettiği hak ihlalinin kişisel ve doğrudan mağduru olması gerekmektedir. Hak ihlalinin doğrudan tarafı olmayan kişi ya da kuruluşlar başvuruda bulunamaz.

6)Başvuru konusu Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesi(AİHS)’de yer alan sözleşme maddeleri kapsamında yer olmalıdır. Ayrıca daha önceden mahkeme tarafından incelenmiş bir konuyla, aynı konu üzerine başvuru yapılamaz.

7)Aleyhine başvuru yapılan işlemler, şikayet edilen devletin kamu otoritelerince gerçekleştirilmiş olması gerekmektedir. Şikayete söz konusu bu işlem bir mahkeme kararı olabileceği gibi bir kamu kurumu ya da kuruluşunun eylemi de olabilir.

IV) AVRUPA İNSAN HAKLAR MAHKEMESİ(AİHM)’NE NASIL BAŞVURUDA BULUNULABİLİR?

=>Mahkemeye başvuru dilekçe ile yapılmakta , bu dilekçe ise matbu olup, mahkemenin internet sitesinde yayımlanan en güncel başvuru formu olması gerekmektedir. Başvuru formu eksiksiz doldurulmuş ve imzalanmış olması gerekmektedir.

=>Başvuruda bulunulan hak ihlaline ilişkin ekler eksiksiz olarak dilekçeye eklenmelidir. Bu belgeler arasında iç hukuk yollarının tüketildiğine dair belgelerde olmalıdır. Matbu başvuru formu yeterli olmadığı takdirde , matbu form sayfa sayısınca kadar eklere özet konulabilir.

=>Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi(AİHM)’nin resmi dili İngilizce ve Fransızcadır. İngilizce ve Fransızca başvuru yapılacağı gibi , Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesi(AİHS)’e taraf devletlerin birinin resmi dili ile de başvuru yapılabilir. Fakat başvuru formuna Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi(AİHM)’in resmi dillerinin birinin çevirisi eklenmediği sürece başvuru sonucu yıllar alabilmektedir. Sonuç olarak Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi(AİHM)’e başvuru Türkçe’de yapılabilmektedir. İngilizce ve Fransızca başvuru zorunlu olmayıp, ayrıca çeviri düzgün olmayacaksa başvurunun Türkçe yapılması daha sağlıklı olacaktır. Sırası geldiğinde Mahkemece başvuru İngilizce veya Fransızcaya çevrilecektir.

=>Mahkemeye sadece posta yolu ile başvuru yapılabilmektedir. Başvuru formu ve ekinde olan tüm belgeler aşağıda belirtilen adrese gönderilmelidir.

The Registrar

European Court of Human Rights

Council of Europe

F-67075 Strasbourg cedex

=>Başvuru formu kısaca şunları içermektedir;

*-Olayların özeti,

*- İhlal edilen hakların belirtilmesi,

*-Başvuruda bulunulan hukuki yollar,

*-İç Hukuk yollarının tüketildiğine dair belgeler, kararlar ve hak ihlaline ilişkin tüm evraklar.

V) AVRUPA İNSAN HAKLAR MAHKEMESİ(AİHM)’NE YAPILAN BAŞVURU NE KADAR BİR ZAMAN DİLİMİNDE SONUÇLANIR?

Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi(AİHM)’ne yapılan şikayet başvurusunun sonucunun ortalama ne kadar sürebileceği noktasında bir şeyler söylemek mümkün değildir. Başvuru sürecinden sonra mahkeme işin esasına girip önem ve aciliyetine göre yapılan başvuruyu öne alıp, inceleyip, sonuçlandırabilmektedir. İvedilikle karar verilmesi gereken konulardan yapılan başvuru kayıt numarasına göre sıra takip edilmeyebilmektedir. Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi(AİHM)’e yapılan şikayet başvurusunun niteliği, ağır insan hakları içerip içermediği gibi etkenlere göre değişebilmektedir. Ayrıca yapılan başvurunun resmi dillerden biri olan İngilizce ve Fransızca çevirisinin başvuruda bulunması süreci hızlandıran bir diğer etkendir.

VI) AVRUPA İNSAN HAKLAR MAHKEMESİ(AİHM)’E YAPILAN BAŞVURUDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN DİĞER NOKTALAR

=> Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi(AİHM) yerel mahkemeler nezdinde verilen kararlar karşısında bir temyiz ya da istinaf mercii gibi görev yapmamaktadır. Şikayet edilen hususlar üzerinde yeniden bir yargılama yapma yetkisi yoktur. Sadece yapılan başvuru neticesinde Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesi(AİHS) ve Ek Protokollerde yer alan insan hakları ve özgürlüklerinin ihlal edilip edilmediği noktasında inceleme yapar. Yerel mahkeme tarafından verilen kararları düzeltme, onama veya bozma gibi yetkisi yoktur.

=> Mahkeme genel olarak büyük çoğunlukla kararları dosya üzerinden inceleyip vermektedir. Duruşma yapılması çok istisnai bir durumdur.

=> Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi(AİHM) yapılan başvurular ve başvuruların incelenmesi harçtan muaftır. Yani başvuru için herhangi bir ücrete gerek yoktur.

=> Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi(AİHM)’ne başvuru yaparken, mahkemenin belirleyeceği usul ve esaslara göre başvuru yapılması önem arz etmektedir. Aksi halde başvurular kabul edilemez bulunup, usulden reddedilmektedir. Bu kararlara karşı herhangi bir itiraz mercii de bulunmamaktadır.

=> 1 Ocak 2014 tarihinden itibaren Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi(AİHM)’ne başvuru koşulları daha da sertleştirilmiştir. Mahkeme yapılan başvuru evraklarını inceleme neticesinde herhangi bir eksiklik tespit ederse , eksikliğin tamamlanması için başvurucu ile irtibata geçmeden Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi(AİHM) Tüzüğünün 47. Maddesi gereğince reddetmektedir. 1 Ocak 2014 tarihinden önce ise bu usul uygulanmayıp, ilgili başvurucu ile irtibata geçilip, verilen süre içerisinde eksikliğin tamamlanması ihtarında bulunuyordu. Son dönemlerde Mahkeme iş yoğunluğunu gerekçe göstererek bu uygulamadan vazgeçilmiştir. Dolayısıyla Mahkemeye yapılan başvurunun eksiksiz hazırlanması sonradan hak kayıplarına uğranmaması açısından önem arz etmektedir.

VII) AVRUPA İNSAN HAKLAR MAHKEMESİ(AİHM)’İN VERMİŞ OLDUĞU KARARLARIN UYGULANMASI

Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi(AİHM)’nin vermiş olduğu kararlar Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesi(AİHS)’e taraf olan devletler tarafından uyulması zorunlu ve bağlayıcı niteliktedir. Mahkeme hak ihlali kararı verdikten sonra kararların uygulanma sürecini Bakanlar Komitesi gözetip, takip etmektedir.

Bu konuda Türkiye’de 24 Ağustos 2017 tarihli, 694 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile İnsan Hakları Daire Başkanlığı kurulmuştur. 694 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin ilgili maddeleri şu şekildedir;

İnsan Hakları Dairesi Başkanlığı

Madde 13/C-(Ek: 15/8/2017-KHK-694/80 md.)

İnsan Hakları Dairesi Başkanlığının görevleri, 5/5/1969 tarihli ve 1173 sayılı Milletlerarası Münasebetlerin Yürütülmesi ve Koordinasyonu Hakkında Kanun ve 7/7/2010 tarihli ve 6004 sayılı Dışişleri Bakanlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun ile Dışişleri Bakanlığına verilen görev ve yetkiler saklı kalmak kaydıyla şunlardır:

a) Dışişleri Bakanlığı ile işbirliği yapmak suretiyle Türkiye Cumhuriyeti aleyhine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan başvuruları takip etmek, bu başvurulara ilişkin ,ilgili tüm kurum ve kuruluşlardan her türlü bilgi, belge ve görüş istemek, savunmaları hazırlamak ve gerektiğinde oturumlara temsilci göndermek.

b) Gerektiğinde dostane çözüm ve tek taraflı deklarasyon yöntemlerini kullanmak.

c) Dışişleri Bakanlığı tarafından icrası takip edilen kararlar saklı kalmak kaydıyla, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından Türkiye Cumhuriyeti hakkında verilen ihlal kararlarının icrası ile ilgili iş ve işlemleri yapmak, kararları ilgili mercilere iletmek, ihlalin ortadan kaldırılmasına yönelik süreçleri takip etmek ve gerekli önlemleri almak.

d) Anayasa Mahkemesi tarafından Bakanlığa gönderilen bireysel başvurular hakkında gerekli görülen hallerde Bakanlık görüşünü bildirmek.

e) Dışişleri Bakanlığı tarafından icrası takip edilen kararlar saklı kalmak kaydıyla, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Türkiye Cumhuriyeti aleyhine hükmettiği tazminatlar ile dostane çözüm ve tek taraflı deklarasyon sonucu ödenmesine karar verilen ya da Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 41 inci maddesi uyarınca taraflarca uzlaşılan tazminat ve masrafların ödemesini yapmak.

f) 9/1/2013 tarihli ve 6384 sayılı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılmış Bazı Başvuruların Tazminat Ödenmek Suretiyle Çözümüne Dair Kanun uyarınca kurulan komisyon tarafından karar verilen tazminatların ödemesini yapmak.

g) Rücu hususunun değerlendirilmesi amacıyla ilgili kurum ve kuruluşlara bildirimde bulunmak.

h) Görev alanına giren hususlarda insan hakları ihlallerinin ortadan kaldırılmasına yönelik çalışmalar yapmak.

i)İnsan hakları konusunda ilgili kurum ve kuruluşlar ile işbirliği halinde projeler hazırlamak, ulusal ve uluslararası sempozyum, seminer ve eğitim faaliyetleri düzenlemek.

j) Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Türkiye Cumhuriyeti hakkında verdiği kararlar ile diğer ülkeler aleyhine verdiği kararlardan gerekli görülenlerin Türkçeye çevrilmesini sağlamak, bu kararları derlemek ve arşivlemek.

k) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve uygulaması ile ilgili bilimsel çalışmaları takip etmek, kitap, makale, rapor, rehber ve içtihatların uygulayıcılara ulaştırılmasına yönelik faaliyetlerde bulunmak ve istatistik çalışmaları yapmak.

l) Kanunlarda gösterilen ve Bakanlıkça verilen diğer görevleri yapmak.

VIII) AVRUPA İNSAN HAKLAR MAHKEMESİ(AİHM)’E BAŞVURU YAPILIRKEN AVUKAT İLE TEMSİL ZORUNLU MUDUR?

Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi(AİHM)’ne yapılacak başvuruda avukat ile temsil zorunluluğu bulunmamaktadır. Ancak yapılacak başvuru esastan incelemeye alındığında ve bu husus şikayet edilen ilgili devletin hükümetine bildirildiğinde, Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi(AİHM) başvurucuyu kendini bir avukat ile temsil ettirmesi hususunda ihtarda bulunmaktadır.

Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi(AİHM)’in temyiz ve istinaf mercii olmadığı hususları önemle gözetildiğinde hak kaybına ve hak ihlaline uğranılmaması için başvuru sürecinin en başından itibaren bir avukat aracılığıyla temsil edinilmesi ve bu konuda uzman hukukçulardan yardım alınması önem arz etmektedir.

Ayrıca yazımın son satırlarını şu önemli noktayı söylemeden geçemeyeceğimi belirtmek isterim. Uygulamada ve teamülde her ne kadar söz konusu Mahkemeye Avrupa İnsan hakları Mahkemesi denilse de, insan haklarının yerel bir değeri ve mahkemesi olamayacağı görüşü ile İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi denilmesinin daha doğru olacağı kanaatindeyim.

Saygılarımla, faydalı olması dileklerimle…

* Görsel www.neoldu.com.tr adresinden alınmıştır.

** Görsel https://bilginingezegeni.com adresinden alınmıştır